حاج‌آقا علی نام بزرگترین خانه خشتی جهان است، امااین بنا حتی پس ازمرمت با وجود زیبایی و معماری منحصر به فردبه دلیل عدم توانایی مسئولان نتوانسته جای خود رادر ویترین گردشگری کشور باز کند.

خانه حاج آقا علی، بزرگترین خانه خشتی ایران و جهان، در شهرستان رفسنجان همچنان در سایه وعده‌ها و برنامه‌های نیمه‌تمام مسئولان، به‌صورت راکد باقی مانده است و با وجود مرمت بخش‌های قابل‌توجهی از این بنای تاریخی، عدم بهره‌برداری مناسب و جذب گردشگر به یکی از مهم‌ترین معضلات آن تبدیل شده است.

بخش اعظم این خانه سرانجام پس از پیگیری‌های بسیار مرمت شده، اما نتوانسته در ویترین گردشگری ایران جای فعالی داشته باشد و عدم توانمندی رفع دغدغه‌های بین میراث فرهنگی و اوقاف مهمترین مشکلی است که درب‌های این خانه را نیمه باز کرده است.

با وجود اینکه در شهرهایی مانند یزد حتی یک خانه خشتی کوچک نیز درآمد هنگفتی در طول سال دارد و اشتغالزایی قابل توجه دارد، اما بزرگترین بنای خشتی جهان به دلیل عدم توانمندی در جذب گردشگر که گریبان سایر آثار تاریخی کرمان را نیز گرفته است وضعیت مناسبی ندارد.

اهمیت تاریخی و معماری خانه حاج آقا علی

خانه حاج آقا علی با قدمتی نزدیک به ۱۵۰ سال، نمادی از معماری خشتی دوره قاجار است که در زمینی به وسعت ۱۲ هزار مترمربع ساخته شده است. این بنا با ویژگی‌های برجسته‌ای نظیر حیاط مرکزی، بادگیرهای بلند، ایوان‌های باشکوه، و معماری منحصربه‌فرد، یکی از مهم‌ترین میراث فرهنگی کشور به‌شمار می‌رود.

مرمت‌های انجام‌شده در سال‌های اخیر، بخشی از مشکلات ساختاری این بنا را برطرف کرده و ظاهر آن را به‌صورت نسبی احیا کرده است؛ اما علیرغم این تلاش‌ها، نبود برنامه‌ریزی مؤثر و کاربری مناسب، از به جریان انداختن این مجموعه بازمانده و آن را به یک بنای تاریخی غیرفعال تبدیل کرده است.

مشکلات بهره‌برداری و رکود گردشگری

خانه حاج آقا علی علی‌رغم مرمت بخش عمده‌ای از ساختار خود، همچنان فاقد کاربری مشخص است. این بنا می‌توانست به‌عنوان یک موزه، هتل سنتی، یا مرکز فرهنگی فعال باشد، اما نبود طرح‌های عملیاتی منسجم، آن را به بنایی نیمه‌فعال و خالی از زندگی تبدیل کرده است.در حالی که این خانه می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود، کمبود تبلیغات مناسب، نبود زیرساخت‌های رفاهی و عدم معرفی شایسته آن در سطح ملی و بین‌المللی، موجب شده که تنها تعداد محدودی از گردشگران از این اثر بازدید کنند.توسعه گردشگری در خانه حاج آقا علی می‌توانست منجر به رونق اقتصادی در منطقه شود؛ با این حال، فقدان سرمایه‌گذاری پایدار و نبود همکاری بین دستگاه‌های اجرایی، این فرصت ارزشمند را به هدر داده است.وعده‌های محقق نشده مسئولاندر سال‌های اخیر، بارها وعده‌هایی درباره تبدیل خانه حاج آقا علی به یک مرکز گردشگری یا فرهنگی داده شده است. با وجود مرمت‌های اولیه و برخی پروژه‌های جانبی، هیچ‌یک از این وعده‌ها به نتیجه نرسیده و برنامه‌های تعریف‌شده برای احیای این بنا به‌صورت نیمه‌کاره متوقف شده‌اند.به‌عنوان مثال، در سال گذشته طرح‌هایی برای تجهیز و آماده‌سازی این بنا جهت میزبانی از رویدادهای فرهنگی مطرح شد، اما این طرح‌ها به دلایل مختلف، از جمله کمبود بودجه و اختلافات مدیریتی، اجرایی نشدند.مردم رفسنجان و فعالان میراث فرهنگی بارها از مسئولان خواسته‌اند که نسبت به این بنای ارزشمند اقدامات جدی‌تری انجام دهند. آن‌ها معتقدند که مرمت فیزیکی، تنها بخشی از فرایند احیای این اثر است و بدون تعریف کاربری مناسب و ایجاد زیرساخت‌های لازم، تلاش‌ها بی‌نتیجه خواهد ماند.

پیشنهادها برای خروج از رکود

تعیین کاربری‌های متنوع نظیر موزه، گالری و محل برگزاری رویدادهای فرهنگی می‌تواند به فعال‌سازی این مجموعه کمک کند. همچنین همکاری با بخش خصوصی برای تجهیز و مدیریت این بنا می‌تواند فرایند احیا و بهره‌برداری را تسریع کند.تأمین امکانات رفاهی نظیر اقامتگاه‌های سنتی، رستوران و خدمات راهنمای گردشگری می‌تواند به جذب بازدیدکنندگان کمک کند. برنامه‌ریزی برای میزبانی از رویدادهای ملی و بین‌المللی در این خانه می‌تواند جایگاه آن را در نقشه گردشگری کشور تثبیت کند.

معرفی خانه حاج آقا علی در رسانه‌های داخلی و بین‌المللی، همراه با ایجاد محتوای دیجیتال جذاب، می‌تواند نقش مؤثری در جلب توجه گردشگران ایفا کند.خانه حاج آقا علی، با تمام ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی خود، به‌دلیل نبود برنامه‌ریزی دقیق و ضعف در بهره‌برداری، در وضعیت رکود قرار گرفته است. هرچند مرمت‌های انجام‌شده بخشی از مشکلات ساختاری این بنا را برطرف کرده، اما این اقدامات به‌تنهایی کافی نیست. مسئولان باید با همکاری بخش خصوصی و استفاده از ظرفیت‌های موجود، این اثر ارزشمند را از رکود خارج کنند و آن را به یک مرکز فعال گردشگری و فرهنگی تبدیل نمایند. چنین اقدامی می‌تواند علاوه بر حفظ این میراث بی‌نظیر، به توسعه اقتصادی و فرهنگی شهرستان رفسنجان نیز کمک شایانی کند.

گلایه جوانان محلی از بیکاری در کنار بزرگترین خانه خشتی جهان

در ادامه گزارش از وضعیت خانه حاج آقا علی در رفسنجان، با یکی از جوانان محلی به نام محمد فارغ‌التحصیل رشته مدیریت گردشگری، گفت‌وگو کردیم که از بیکاری و بی‌توجهی به ظرفیت‌های گردشگری این خانه گله‌مند است. او معتقد است که این بنا می‌توانست نه‌تنها فرصتی برای اشتغال جوانان محلی باشد، بلکه به جذب گردشگران و توسعه اقتصادی منطقه کمک کند.

وی گفت: متأسفانه وضعیت این بنا اصلاً خوب نیست. درست است که بخش‌هایی از خانه مرمت شده، اما هنوز هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شود. ما بارها شنیدیم که اینجا قرار است تبدیل به یک مرکز گردشگری یا فرهنگی شود، ولی هیچ اتفاقی نیفتاده است و الان فقط به یک سازه خالی تبدیل شده که حتی گردشگران هم از آن خبر ندارند.

وی ادامه داد: ظرفیت خیلی زیاد است. اینجا می‌تواند یک مقصد گردشگری بزرگ باشد و تعداد زیادی از جوان‌های محلی مثل من در بخش‌های مختلف آن مشغول به کار شویم؛ مثل راهنمای گردشگری، مدیریت رویدادها، یا حتی کار توی فروشگاه‌ها و رستوران‌های محلی که می‌شود اینجا راه‌اندازی کرد؛ اما وقتی هیچ اقدامی برای جذب گردشگر یا بهره‌برداری از این بنا نمی‌شود، ما هم از این فرصت محروم می‌مانیم.

وی ادامه داد: من فکر می‌کنم مشکل اصلی بی‌برنامگی و کمبود بودجه است. مسئولان فقط وعده می‌دهند، اما هیچ وقت نمی‌گویند چرا برنامه هاشان عملی نمی‌شود. خیلی‌ها می‌گویند باید بخش خصوصی وارد شود، ولی این هم اتفاق نیفتاده است مشکل دیگر هم این است که تبلیغات کافی برای معرفی اینجا وجود ندارد. اگر کسی از بیرون رفسنجان چیزی درباره این بنا بداند، تعجب می‌کند.

وضعیت خانه حاج آقا علی از دید گردشگران

در ادامه با دو گردشگر که از این بنا بازدید کرده‌اند، گفت‌وگویی انجام دادیم که هر دو به زیبایی‌های این خانه اشاره کردند؛ اما از کمبود زیرساخت‌های گردشگری و ضعف در مدیریت انتقاد داشتند.

یکی از گردشگرانی که از این بنا بازدید کرده است می‌گوید: اولین بار است که به این خانه آمدم و واقعاً تحت تأثیر قرار گرفتم. اینجا یکی از زیباترین بناهای خشتی است که دیده‌ام. معماری خانه، حیاط مرکزی و بادگیرهایش من را یاد داستان‌های قدیمی می‌اندازد. واقعاً حس عجیبی دارد، انگار وارد یک دنیای دیگر شده‌ام.اما بزرگترین مشکل، نبود امکانات رفاهی و خدمات گردشگری است. وقتی وارد اینجا شدیم، هیچ راهنمایی برای توضیح تاریخچه یا بخش‌های مختلف بنا نبود. حتی امکانات اولیه مثل کافه یا محلی برای استراحت هم وجود ندارد. همچنین مسیر دسترسی به خانه کمی پیچیده و نامشخص بود، به‌طوری‌که تا حدی سردرگم شدیم.

غلامی، دیگر گردشگر نیز از وضعیت این بنا متعجب است وگفت: من عاشق معماری سنتی ایران هستم و این خانه واقعاً شگفت‌انگیز است. اینجا نمادی از هنر و تاریخ ایرانی است که باید بیشتر به آن پرداخته شود؛ اما متأسفانه احساس کردم که این بنا به‌خوبی مدیریت نمی‌شود و پتانسیل آن هدر رفته است.وی گفت: به‌عنوان یک گردشگر انتظار داشتم اینجا پویاتر باشد؛ مثلاً رویدادهای فرهنگی یا نمایشگاه‌هایی که به تاریخچه بنا و زندگی مردم منطقه ارتباط دارد. اما خانه بیشتر شبیه یک ساختمان فراموش شده بود. حتی تبلیغات و معرفی مناسبی برای این بنا در شهرهای دیگر وجود ندارد. من خودم کاملاً تصادفی درباره آن شنیدم و تصمیم گرفتم بیایم.وی افزود: به نظرم باید امکانات بیشتری برای گردشگران فراهم شود؛ مثل ایجاد بخش‌های نمایشگاهی، راه‌اندازی تورهای گردشگری با راهنما و ساخت فروشگاه‌هایی که محصولات محلی رفسنجان را بفروشند. همچنین می‌توان برنامه‌های فرهنگی مثل موسیقی سنتی یا کارگاه‌های آموزشی در اینجا برگزار کرد. من فکر می‌کنم تبلیغات نقش مهمی دارد. اینجا باید بیشتر معرفی شود، چه در سطح ملی و چه بین‌المللی. همچنین اگر زیرساخت‌هایی مثل رستوران، کافه، و اقامتگاه‌های سنتی در نزدیکی بنا ایجاد شود، می‌تواند هم گردشگران بیشتری جذب کند و هم به رونق اقتصادی منطقه کمک کند.

وی بیان کرد: قطعاً اینجا ارزش دیدن دارد، مخصوصاً اگر به معماری سنتی علاقه‌مند باشید؛ اما بهتر است از قبل برای امکانات رفاهی و حتی اطلاعات تاریخی آماده باشید، چون در محل چیزی در دسترس نیست. من بازدید از این خانه را توصیه می‌کنم، اما انتظار نداشته باشید که همه چیز به‌صورت حرفه‌ای آماده باشد. امیدوارم که در آینده وضعیت این خانه بهتر شود و بازدیدکنندگان تجربه‌ای کامل‌تر داشته باشند.

خانه حاج آقا علی در رفسنجان، به‌عنوان بزرگ‌ترین خانه خشتی ایران، یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی با پتانسیل بالا برای جذب گردشگر است. این بنا نه‌تنها از نظر معماری و تاریخی غنی است، بلکه می‌تواند به‌عنوان یک مرکز فرهنگی و گردشگری نقش مهمی در توسعه منطقه ایفا کند. با این حال، وضعیت کنونی این خانه نشان‌دهنده چالش‌های بزرگی است که مانع از بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها شده است. کمبود زیرساخت‌های گردشگری مانند راهنماهای محلی، امکانات رفاهی، مسیرهای دسترسی مناسب، و تبلیغات ضعیف، مهم‌ترین مشکلاتی هستند که گردشگران و جوانان محلی به آن‌ها اشاره دارند. این مشکلات باعث شده که علی‌رغم مرمت بخش‌هایی از بنا، خانه حاج آقا علی نتواند به یک مقصد پربازدید تبدیل شود و نقش مورد انتظار خود در اشتغالزایی و توسعه گردشگری را ایفا کند. در نهایت، برای فعال‌سازی این خانه و تبدیل آن به یک مقصد گردشگری موفق، نیاز به یک برنامه جامع و پایدار است که علاوه بر مرمت و حفاظت از بنا، بر روی توسعه زیرساخت‌های گردشگری، تبلیغات مناسب، و جذب سرمایه‌گذاران خصوصی متمرکز شود. با انجام این اقدامات، خانه حاج آقا علی می‌تواند نه‌تنها به مکانی برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی تبدیل شود، بلکه فرصتی برای ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی در رفسنجان و استان کرمان به‌وجود آورد.

مهر